EUDR: de EU-strijd om de bossen. Dit materiaal speelt een sleutelrol.

 

De Europese Unie staat vandaag voor een van de grootste ecologische uitdagingen van onze tijd – het stoppen van ontbossing en de degradatie van bossen wereldwijd. Dit fenomeen draagt niet alleen bij aan het dramatische verlies van biodiversiteit, maar verergert ook de klimaatcrisis door het verminderen van natuurlijke koolstofopslag. Als antwoord hierop heeft de Europese Unie de EUDR (EU Deforestation Regulation) ingevoerd, een verordening die tot doel heeft de import en handel in producten die gelinkt kunnen zijn aan bosvernietiging te beperken.

In dit artikel laten we zien waarom natuurlijke kurk een bijzondere rol speelt in de context van de EUDR.

 

Inhoudsopgave:
1. Inleiding
2. Wat is EUDR?
3. De bijzonderheden van natuurlijke kurk
4. Overeenstemming van kurk met de EUDR-vereisten
5. Samenvatting
6. FAQ

 

Wat is EUDR?

EUDR, oftewel EU Deforestation Regulation (EU-verordening ter bestrijding van ontbossing), is een wet aangenomen door de Europese Unie in 2023. Het belangrijkste doel is het beperken van de negatieve impact van de Europese consumptie op de wereldwijde bossen. Deze regeling trad in werking in juni 2023 en zal vanaf eind 2024 verplicht toegepast moeten worden.

Doel en reikwijdte van de verordening

Het basisprincipe van EUDR is dat producten die op de EU-markt worden gebracht of van daaruit worden geëxporteerd niet mogen bijdragen aan ontbossing of bosdegradatie. Dit betekent dat bedrijven moeten aantonen dat de grondstoffen en goederen waarmee zij handelen afkomstig zijn uit gebieden waar geen illegale kap of vernietiging van bosecosystemen heeft plaatsgevonden.

Verplichtingen voor bedrijven

Volgens de EUDR moet elk bedrijf dat goederen op de EU-markt brengt een due diligence-verklaring indienen. Dit document moet bevatten:

• geolocatiegegevens van de plaats waar de grondstof geproduceerd is,

• bewijs van naleving van de lokale wetgeving,

• bevestiging dat de productie na 31 december 2020 niet tot ontbossing heeft geleid.

Bedrijven die niet aan de eisen voldoen, riskeren zware sancties, waaronder geldboetes, inbeslagname van goederen en zelfs een verbod op activiteiten binnen de EU bij herhaaldelijke overtredingen.

Wereldwijde betekenis

De EUDR is een mijlpaal in het klimaat- en milieubeleid van de EU. Enerzijds versterkt het de verplichtingen van de Europese Green Deal, anderzijds geeft het een duidelijk signaal aan de wereldmarkten dat toegang tot de Europese markt enkel mogelijk is voor producenten die duurzaam werken.

 

De bijzonderheden van natuurlijke kurk

Het oogsten van de schors van de kurkeik

Natuurlijke kurk wordt verkregen uit de kurkeik (Quercus suber) – een boom die typisch is voor het Middellandse Zeegebied, met name in Portugal, Spanje, Italië en Marokko. Het belangrijkste kenmerk van dit proces is de niet-invasieve aard: kurk wordt verkregen door het verwijderen van de schors, niet door het kappen van de boom.

De eerste oogst vindt meestal plaats wanneer de boom ongeveer 25 jaar oud is en de schors dik genoeg is. Daarna wordt de cyclus elke 9–12 jaar herhaald gedurende de volledige levensduur van de boom, die wel 200 jaar kan bereiken. Dankzij deze methode kan één boom vele malen grondstof leveren zonder zijn regeneratievermogen te verliezen.

Het proces verloopt als volgt:

1. Voorzichtig insnijden van de schors – met speciaal gereedschap, om het levende weefsel van de boom niet te beschadigen.

2. Losmaken van de schorsplaten – die vervolgens worden gedroogd en verder verwerkt.

3. Regeneratie van de schors – binnen een decennium vormt de boom een nieuwe laag, wat de continuïteit van de grondstof verzekert.

Deze manier van oogsten maakt de productie van kurk tot een van de meest duurzame processen binnen de bosbouw.

Het verschil tussen kurk en andere bosgrondstoffen

In tegenstelling tot hout, dat meestal wordt verkregen door volledige bomen te kappen, is kurk een hernieuwbaar materiaal dat cyclisch geoogst wordt. Dit betekent dat de productie ervan niet tot ontbossing leidt, maar juist bijdraagt aan de levensduur en gezondheid van kurkbossen.

Andere bosgrondstoffen, zoals tropisch hout, palmolie of rubber, gaan gepaard met ernstige milieuproblemen:

• verlies van biodiversiteit – door vernietiging van leefgebieden,

• CO₂-uitstoot – als gevolg van kap en bodemdegradatie,

• vernietiging van hele ecosystemen – vaak onomkeerbaar.

 

Overeenstemming van kurk met de EUDR-vereisten

Geen noodzaak tot het kappen van bomen

Een van de belangrijkste eisen van de EUDR is het aantonen dat de productie van een grondstof niet leidt tot ontbossing of degradatie van bossen na 31 december 2020. Bij natuurlijke kurk wordt aan deze voorwaarde vrijwel automatisch voldaan. Het winnen van de grondstof gebeurt uitsluitend door het verwijderen van de schors van de kurkeik, en niet door het kappen van hele bomen. Daardoor gaat de productie van kurk niet ten koste van bosoppervlakte, maar draagt deze juist bij aan het behoud ervan.

In de praktijk betekent dit dat elke boom intact blijft en verder kan groeien, terwijl de economische activiteit een instrument voor bosbescherming wordt. De kurkindustrie stimuleert het behoud en het beheer van kurkbossen, die anders het risico zouden lopen te worden omgezet in landbouw- of bouwgrond.

Natuurlijke vernieuwing van bossen en de levensduur van kurkeiken

Een ander uniek kenmerk dat kurk volledig in lijn brengt met de EUDR is het vermogen van de kurkeik om de schors te regenereren. Na het verwijderen van de buitenste laag start de boom een natuurlijk herstelproces dat enkele jaren duurt, totdat de kurklaag volledig is hersteld. Het feit dat dezelfde boom tientallen keren tijdens zijn leven geoogst kan worden, maakt dit een volledig hernieuwbare cyclus.

Bovendien kunnen kurkeiken wel 200 jaar oud worden, wat betekent dat één boom generaties lang grondstof kan leveren. Deze lange tijdshorizon garandeert stabiliteit en voorspelbaarheid in de toeleveringsketen, terwijl de naleving van het “zero deforestation”-principe, dat centraal staat in de EUDR, gewaarborgd blijft.

Waarom kurk een voorbeeld van naleving is

• Geen bomenkap nodig – het oogstproces is niet-invasief.

• Bevordert bosbehoud – stimuleert het behoud van unieke mediterrane ecosystemen.

• Hernieuwbare grondstof – natuurlijke regeneratie van de schors maakt cyclische productie mogelijk.

• Levensduur van de bomen – maakt langdurige en stabiele winning van grondstoffen mogelijk zonder milieuschade.

Daardoor kan kurk worden beschouwd als een bijna modelmatig materiaal wat betreft het voldoen aan de EUDR-criteria – een voorbeeld van een bosgrondstof die bossen niet bedreigt, maar juist actief bijdraagt aan hun instandhouding.

 

Samenvatting

De EUDR-verordening is een van de belangrijkste instrumenten van de Europese Unie in de strijd tegen wereldwijde ontbossing en de degradatie van ecosystemen. De doelstellingen zijn ambitieus: het beperken van de negatieve invloed van de Europese consumptie op bossen en klimaat, en het garanderen dat producten die op de gemeenschappelijke markt komen voldoen aan de principes van duurzame ontwikkeling.

In dit kader komt natuurlijke kurk naar voren als een voorbeeldige grondstof – volledig in overeenstemming met de regelgeving. Het winnen van kurk vereist geen bomenkap en vormt juist een belangrijk onderdeel van de bescherming van kurkbossen, die zich na elke oogst opnieuw herstellen.

 

FAQ – Veelgestelde vragen

1. Kan een toenemende vraag naar kurk leiden tot overexploitatie van kurkbossen?
Nee, omdat de oogstcyclus strikt gereguleerd is (om de 9–12 jaar) en de bomen wettelijk beschermd zijn. Overexploitatie is niet mogelijk – integendeel, de groeiende economische waarde van kurk versterkt juist de noodzaak om deze bossen te behouden.

2. Welke sectoren profiteren het meest van de groeiende rol van kurk?
Naast de traditionele wijnsector wordt kurk toegepast in de bouw (akoestische en thermische isolatie), de auto-industrie (lichte en sterke componenten), de mode (biologisch afbreekbare stoffen en accessoires) en in projecten gericht op duurzaam design.

3. Draag ik bij aan milieubescherming door kurkproducten te kopen?
Ja, want elk product van natuurlijke kurk ondersteunt het behoud van kurkbossen, die CO₂ opnemen, biodiversiteit beschermen en werkgelegenheid bieden in mediterrane regio’s. Door voor kurk te kiezen, maak je een ecologisch en maatschappelijk verantwoorde keuze.